Die Dichotomie "künstlich" vs. "natürlich" und das historische Phänomen einer funktionieren den Plansprache

STRESZCZENIEDychotomia "sztuczny "/"naturalny " oraz historyczne zjawisko funkcjonujqcego jçzyka wynalezionegoArtykul dotyczy dyskusji (jeszcze wciaz w krçgach fachowych rozpowszechnionej) klasycznej dychotomii miedzy okresleniami "jçzyk naturalny" i "jçzyk sztuczny". Rozróžnienie powyžsze jest dyskutowane z perspektywy jçzyka esperanto, który rozwinal sie z projektu jçzyka do dojrzaiego srodka komunikacjii miedzynarodowej wspólnoty jezykowej žyjacej w swiatowej diasporze. Artykul nawiazuje do trychotomicznego modelu, którym Rudi Keller posluguje sie przy opisie procesów dotyczacych zmian jçzyka. Dotychczasowa dychotomia "jçzyk naturalny" i "jçzyk sztuczny" jest pelna braków, dlatego Keller proponuje dodatkowa, kategorie, która okresla mianem "zjawisk trzeciego rodzaju". To trzecie rozróžnienie dotyczy zjawisk historyczno-rozwojowych, do których Keller zalicza jezyki etniczne. Okazuje sie jednak, že to trzecie rozróžnienie Kellera obejmuje jeszcze wiecej; mianowicie — z jezyków powstalych w wyniku planowania — conajmniej esperanto. Od poczatku 20-go wieku dajace sie zauwažyč przejscie esperanta z kategorii "artefaktów" do kategorii "zjawisk trzeciego rodzaju" naležy bez watpienia do jednego z najciekawszych procesów w historii jçzyka.RESUMOLa dihotomio "artefarita " kontraü "natura " kaj la historia fenomeno de la funkcianta planlingvoLa artikolo pridiskutas la (en hodiaüaj lingvistikaj rondoj ankoraü gis nun uzatan) klasikan dihotomion "naturaj" kontraü "artefaritaj" lingvoj. Či tiu diferencigo estas ĉi tie traktata el la perspektivo de Esperanto - lingvo evoluiginta el nura lingvoprojekto al matura komunikilo de mondvaste dissemita lingvo-komunumo. La artikolo apogas sin sur la trihotoman modeion, kiun Rudi Keller aplikas ce priskribo de procezoj de lingvošanĝiĝo. La kutime uzata dihotomio "natura" kontraü "artefarita" estas deficita; tial Keller suplementas gin per unu plua kategorio, kiun li nomas "fenomenoj de la tria speco". Keller gin rilatigas al dinamikaj, historie-evoluaj fenomenoj, al kiuj li alkalkulas la etnajn lingvojn. Evidentigas tarnen, ke ĉi tiu tria kategorio de Keller ampleksas ankoraü pli multon, nome inter la planlingvoj almenaü Esperanton. La transiro de Esperanto el la kategorio "artefaritajoj" al tiu de "fenomenoj de la tria speco", observebla ekde la komenco de la 20-a jarcento, estas certe unu el la plej interesaj procezoj en la lingvohistorio.