Language Problems and Language Planning - Volume 2, Issue 2, 1978

Dum pli ol jarcento post la eldono de Kalevala, de E. Lonnrot, en 1835, finnaj fol-kloristoj, lingvistoj, edukistoj, politikistoj apogis per gi la gloron de la pasinteco kaj estonteco de Finnlando. La publiko fakte ne legis gin, sed ciuj festis kaj citis gin; gi atingis la rolon de nacia metaforo, folkloro pri folkloro. La finna skriba lingvo, opone al la sveda lingvo de la intelektularo, ricevis antaupuson per Kalevala. Post nacia lingvo sekvis nacia literaturo, kaj sendependa stato en 1917. Per multnom-braj citoj Wilson pruvas la efikon de la nacia vekigo per Kalevala, ekz. pri alfabetigo, nacilingvaj lernejoj.La cefa temo, traktita de Wilson, estas la mitologio, kreita cirkau Kalevala, ne la mitoj en la poemego mem. La mitologio igis la popolon kredi, ke Kalevala estas folkloro, kiu altigis la eksterlandan pritakson de Finnlando, kaj fine kondukis al la sendependigo; ke Kalevala estas pure nacipopola kreajo, respegulanta la popolan animon; kaj ke gi provizas heroan modelon de glora estonteco.Pri la fakta rilato de Kalevala al folkloro kaj historio kaj la rolo de Lonnrot en gia kreo, ekzistas diversaj kleraj opinioj. La starpunktoj pri la herooj, la tempa kaj kultura estigo, la partopreno de nefinnaj popoloj, pri la kreiveco aǔ tradicia auten-teco de Lonnrot estas diversaj.La interpretado de Kalevala variis lauepoke kaj laubezone. Dum milito, la herooj servis al militemuloj kaj inspiris al batalo. Aneksemuloj de Karelio substrekis la rolon de karelaj popolkantistoj en la savado de la eposo; male, marksista interpre-tisto vidis en la eposo socion de pacaj karelaj laboristoj, nun rekreatan.Wilson pruvas, ke finnaj folkloristoj sangis starpunkton lau la ideologio de la mo-mento, ekz. reinterpretado de K. Krohn en epoko de naciisma militemo, sango de starpunkto de V. Kaukonen post la Dua Mondmilito, reinterpretado, lau M. Haavio, pri unu personajo, jen kiel batalanto, jen kiel paca magia sagulo, paralele al politika sango for de konkerrevo al kompreno de la problemo de simpla pluekzisto. La ver-kisto dokumentas la reinterpretadon de la esploro pri Kalevala per multegaj pied-notoj, citante finnajn fontojn. Li ne hezitas kurage esprimi propran opinion. Li senkase asertas, ke Lonnrot kreis eposon, kiu neniel respegulas la finnan prakultu-ron. Pri la rolo de la esploristoj rilate al la finna publiko, li konfesas, ke la publiko ne konsciis pri la ekzisto de rica folklora tradicio. Gi konis nur Kalevala-n, do, nur Kalevala devis servi kiel nacia simbolo. La esploristo uzis Kalevala-n kvazau meta-fore pri la folkloro generate. En tia simpligo (ekzemple, en la usona folklorstudo, la komercigo por eldono) kusas dangero. Sed la finnaj folkloristoj guis la konten-ton de sukceso - ili influis la popolan menson kaj la nacian destinon.

La kvin recenzataj verkoj atestas pri la diversa lingva interesaro, disde la lingvistika gis la pedagogia. La tri antologioj atentas al donitajoj en la lingva priskribo, kaj al ek-interesigo pri lingvo kaj la socia klaso.La kolekto Svenskans beskrivning 8 ('Priskribo de la sveda') enhavas 17 kongresajn referajojn. Kiel ofte ce konferencaj aktoj, ili estas neunuecaj. Domage, ke oni ne provizis enkondukon kaj arangis ilin teme, anstataǔ alfabete. La konkludo de Girding k.a., ke la enlogantoj de Skåne, suda Svedujo, parolas svede, sed kun orient-dana fono-logia substrio, gravas ne nur el vidpunkto de lingvo-priskribo, sed de lingva tipologio, kontrasta lingvistiko kaj socilingvistiko. Referajo de Bannert aplikas la metodojn de la antaudira fonetiko, kies celo estas "prepari la bazon de klariga fonologia priskribo de la lingvoj de la mondo." Referajo de Broo pri dulingveco kaj grupa idento estas tre spekulema kaj elektema; kompare kun la referajo de Thelander pri diglosio, la mankoj estas evidentaj. Male, la laboro de Thelander estas laudinda pro sia zorga metodo.Barnsprdk i klassamhälle (infana lingvajb en klasa socio) proklamas sin "libro pri kaj cirkau B. Bernstein" kaj konsistas el sume 15 artikoloj, cefe svedaj tradukoj de Bernstein mem, de la prave kritikitai psikologoj Bereiter kaj Engelmann, kaj de la kritikintoj de Bernstein, cefe Labov. Ce Bernstein, kies esploroj estas sendube konataj al la legantoj de LPLP, pli gravas la demandoj, ol la respondoj. La du 'kodoj' (el-laborita kaj limigita) de Bernstein restas preskau neesploritaj, dum Bernstein - tre malfacile legebla sen detala komentario - estas ofte atakita surbaze de miskompreno au misjugo. La bonega enkonduko de Loman identigas la fundamentan malkonsenton inter Bernstein kaj Labov kaj meritas alilingvan tradukon.La antologio de Teleman kaj Hultman, Sprdket i bruk ('La lingvo en uzo'), estas utila instruilo por instruistoj de la sveda al denaskaj svedlingvanoj. Gi estas enkonduko en la fakojn rilatajn al la lingvistiko, ekz. la neurolingvistikon, psiko- kaj socilingvistikon. La artikoloj de Loman kaj Dahlstedt pri sociaj kaj regionaj dialektoj levas grandajn demandojn por lando kies valoroj estas socidemokratiaj. La vockvalito, rapideco ktp. gravas en la identigo de la socia klaso de parolanto. Malgrau sia socidemokrateco, Svedujo estas kaj restas lando de sociaj klasoj. La bonega referajo de Garding pri la identigo de dialektoj indikas, ke svedaj dialektoj versajne pluvivos. Oni devos sangi la sintenon al ili, ne la dialektojn mem.Sprdket och skolan ('La lingvo kaj la lernejo') de Ahlgren cele similas al la kolekto de Teleman kaj Hultman sed malpli altnivele, kaj sen ties utila enkonduko.La Ldsebok for invandrare de Mathlein estas leglibro por la enmigrintoj, cefe el Finn-lando kaj la evolu-landoj de la suda Europo. Gi entenas demandojn por grupa diskuto. La legajoj estas forte interesaj, bonege elektitaj pro profunde sveda enhavo. Kiel greko, jugoslavo au turko reagos al la legajoj pri ia sopirado au 'korpezo', pri la 'sentovivo' kiu ekzistas aparta de la ciutaga interagado? La sveda kultura senta fono postulegas denaske svedan instruiston, kiu interpretu la libron kaj la svedan vivmanier-on. Leginte la libron, oni eksopiras al tia vivstilo.

En 1809, unueca finnlingva zono estis politike dividita. La tiamaj 7000 finnlingvanoj, kiuj estis aljugitaj al Svedujo kaj dividitaj de la nun rusiginta Finnlando, igis tipa celandlima minoritato.La studo de Jaakkola, tradukita el la finna, pristudas la evoluon de la Torne-valo el feǔda stato - ankoraǔ meze de la 19-a jarcento - en kiu la svedaj regantoj kaj la finnaj kamparanoj interkomunikis per interpretistoj, al la stadio de la filozofio de la 19-a jarcento - unulingva nacia stato, kun persona fidelo de la opa civitano, ankau lingva fidelo. Estis epoko de sveda naciismo kaj suspektemo rilate al la finnlingvanoj de la landlima zono, kun ties naturaj ligoj al la finnoj sub rusa regado.La evoluo iris de tiu diglosio al diglosio kun samtempa dulingvismo; poste al dulingvismo sen diglosio, kiam la finnlingvanoj lernis la svedan por povi labor1 ankau en la sudo. Se la evoluo tiel daurus, neeviteble estigus sveda unulingveco.Nur se la stato sangos sian politikon oni povos eviti la formorton de la finna. Estas kelkaj indikoj de pli liberala sinteno. Ekzemple, oni acetas finnajn bibliotekajn librojn, oni ne plu punas infanojn, kiuj dum lerneja pauzo parolas finne. Sed la instruistoj plej ofte nur scipovas la svedan, kaj instruas per gi. Ne la lernejo nun enkondukas la dulingvecon - la plejmultaj infanoj jam eniras la lernejon, scipovantaj la svedan.La libro entenas valoran statistikon. Mankas tamen atento al la sendube okazinta kaj okazanta translokigo de la lingva limo. La statistikaj unuoj, akceptitaj de Jaakkola, estas administraj, do nenecese socilingvistikaj. Favoraj faktoroj al la finna estas la spektebleco de la finna televido kaj la finna literaturo de loka religia sekto. Per tio, oni normigas la lokan finnan al la finna modelo. Sed la estonteco de la lingvo mem estas necerta.

La mezurilo de lingva transirado en KanadoEn ciuj multlingvaj socioj oni disputadas pri la lingvaj statistikoj. En Kanado, ekzem-ple, la statistikoj kondukas al malkonsentoj car ili ne ebligas precize taksi la lingvan transiradon, t.e. la oftecon de transiro de unu lingvoscio al alia inter la logantaro. La tradicie uzata statistiko en Kanado estas la proporcio de homoj de iu etna deveno, kiu scipovas la originan lingvon de tiu etna grupo. Sed analizo de enketrezultoj montras, ke homoj grandnombre misprezentas sian etnan devenon. En Kebekio nefrancdevenuloj ofte deklaras sin francdevenaj; en cetera Kanado francdevenuloj plej ofte deklaras sin nefrancdevenaj. Tial la gisnunaj taksoj pri la ofteco de translingvigo estas gravaj subteksoj.Ec nova demando en la popolnombrado de 1971, "Kiun lingvon vi nun plej ofte parolas hejme? ", ne forigas la subtakson. Laǔ aǔtora enketo en Montrealo, multaj uzas ne la hejman lingvon ce la laborejo aǔ kaptante la amasmediojn. Kromaj enket-rezultoj montras, ke pluraj denaskaj franclingvanoj, kiuj parolas cefe la francan hejme, tamen pli scipovas la anglan ol la francan (gis 29% ekster Kebekio), do grand-parte transdonos la anglan al la sekva generacio. Nur konsiderante tiajn faktojn oni povas decidi, kiu statistiko estas la plej preciza taksilo de translingvigo inter iu popolero.

Lingvoplanaj funkcioj en la novhebrea.En lastatempe aperinta studo ni sugestis, ke la oficiala lingvoplanado konsistas el gis kvin funkcioj: lingva purigado, lingva revivigo, lingva reformo, lingva normigo kaj lingva modernigo. Ni montris, ke lingvoplanistoj kiel akademioj, komitatoj kaj komisionoj transiris de unu funkcio al la alia, alprenis novan funkcion, forlasis malnovan, ktp. La nuna studo pritraktas la lingvoplanadon de la novhebrea ekde la komenco kaj dis-tingas inter tri epokoj, lau la siatempa elstaro de unu grava lingvoplana funkcio.La purigado estas normiga preskribo de 'gusta' lingvoformo, celante lingvan 'purecon' (ekz. ce la Franca Akademio). Revivigo estas la rekreo de ne plu denaske parolata lingvo kiel kutima komunikilo en iu lingva komunumo (ekz. Irlando, Israelo). Reformo estas ingeniera lingvosango, ofte por faciligi la uzon de lingvo, per simpligo de la literumado, foje simpligo ankau de leksiko au gramatiko (ekz. la turka). Normigo Estas la akceptigo de unu lingvo au dialekto kiel la cefa lingvo de iu teritorio, kutime, de politika unuo (ekz. la malaj-indonezia). Leksika modernigo estas la vortofarado celante esprimi en la koncerna lingvo la alpruntitajn au disvolv-itajn modernajn konceptojn kaj teknikajn novigojn (ekz. la sveda).El la kvin lingvoplanaj funkcioj, la revivigo, normigo kaj leksika modernigo estis sin-sekve praktikitaj ekde la komenco de la lingvoplanado en Israelo (gis 1948, en Palestinio): t.e., la revivigo en 1890-1918, ekde la laborkomenco de la Komitato de la Hebrea Lingvo gis la fino de la Unua Mondmilito; la normigo en 1918-1948, do gis la starigo de la stato Israelo; kaj la leksika modernigo gis la nuntempo. La du ceteraj funkcioj ekzistis ciam samtempe, sed malpli grave. Do, ni ekskludas ilin.funkcioj ekzistis ciam samtempe, sed malpli grave. Do, ni ekskludas ilin. La jena enperiodigo ne fontas el la deklaroj de la hebreaj lingvoplanistoj, sed el nia observado de ilia agado kaj de la disvolvigo kaj la socia rango de la lingvo en la koncerna epoko.En la unua periodo (1890-1918) levigas la demandoj: kial necesas enkonduki la uzon de nova lingvo?; kaj se necesas, do, kial oni elektu la hebrean? Ni jam montris, ke ekzistis tia bezono tie de komunikilo en la malfrua 19-a jarcento. Alvenadis pli da judoj diversdevenaj, sen komuna lingvo. Oni elektis la antikvan lingvon de la religio, tradicio kaj lernado. La viroj ja kutime jam almenau pasive scipovis la hebrean, dum preskau ciuj jam sentis ian emocian, nacian au religian ligon al gi. Jam antaue gi servis kiel foja komuna lingvo inter diverslandaj judoj.La Komitato frontis gravajn praktikajn barilojn - mankis vortoj por la modernaj objektoj, konfuzige funkciis amatoraj kaj duonprofesiaj vortofarantoj. La cefa tasko tamen estis forigi la nehebreajn lingvojn ('jargonojn') de la palestinaj judoj. Kroma problemo estis decido pri prononca normo - car la hebrea estis tiam ne parola lingvo, do ne ekzistis fonetika normo. Oni alprenis la sefardan (hispan-judan) prononcon. Notinde, dum ofte la elekto de prononca normo estas funkcio de lingvonormigo, la novhebrea kazo estas ekzemplo de lingvo-revivigo.La movado alfrontis dubemulojn. Ec hebrelingvaj verkistoj dubis la realigeblecon de nova parola lingvo, kredante gin 'kontraunatura'. Iuj dubis la kapablon kaj autoritaton de la Komitato. La Komitato lasis la kreadon de taugaj novaj vortoj ne nur al la spertuloj kaj fakuloj, sed al la ciutaga vivo, kiu ofte rapide kreis trafajn esprimojn. Ankau gravis la instruistoj. La Komitato sekvis metodon de kreado de novaj vortoj kaj de akcepto kaj rifuzo de pruntvortoj. Oni malakceptis kiel eble plej multajn ne-semidajn radikojn, sed ofte akceptis radikojn el aliaj semidaj lingvoj, aparte la araba.La kodigo de fundamentaj novaj vortoj estas ankau parto de la lingva revivigo, car sen gi, parola hebrea lingvo estus nepensebla. Oni devas distingi inter tiu frua epoko, kiam la kreado de novaj vortoj estis integra parto de la revivigo de la lingvo, kaj la posta epoko, en kiu la leksika modernigo estas lingvoplana funkcio per si mem. Gravega barilo estis en la instruado, aparte la supera instruado. La decida momento estis la 'milito de lingvoj' en 1913. En nove fondita scienca instituto oni volis uzi la germanan, la cefan tiutempan lingvon de la scienco Sed la studentoj kaj instruistoj protestis per strikoj kaj manifestacioj. Guste tiam,en 1914, eksplodis la Unua Mond-milito, kaj la ligoj kun Germanujo estis rompitaj. Venkis la hebrea, kiu igis la generala ilb de edukado en ciuj porjudaj lernejoj. Rapide generaligis kaj disvastigis la hebrea. Ekde tiam, la hebrea estis jam revivigita.La dua etapo estis tiu de la normigo de la hebrea, 1918-1948. Jam en 1914, 40 % de la palestinaj judoj scipovis la hebrean. Post la aljugo al Britujo de mandato super Palestino, en 1922, la hebrea igis unu el la tri oficialaj lingvoj, flanke al la angla kaj araba. La hebrea estis jam agnoskita kiel la lingvo de la juda komunumo de la lando. Jam ne plu temis pri 'diglosio', sed pri la hebrea, cefa lingvo, kontrau diversaj aliaj lingvoj, uzataj de 60 % de la judoj: temis cefe pri la jida kaj araba, poste la jud-hispana, ktp. Grave estis, ke Palestinio estis lando de enmigrintoj, kaj la enmigrintoj iom post iom transiris al la cefa indigena lingvo, la hebrea. Gi igis la lingvo de la juna generacio - do gi havas estonton. La Komitato daure aktivis, instigante la tutan judan komunumon al akcepto de la hebrea. Normigo de la lingvo au maturigo konsistis cefe en vortokreado kaj la kolektado de vortoj. Tia funkcio estas pli baza, ol la posta funkcio, leksika modernigo. La unua konstruas la lingvon, la dua nur retenas, plu-prosperigas gin.La sukceso de la Komitato fontis parte el la fakto, ke gi ne tro premis kontrau la dis-volvigo de la lingvo en la ciutaga vivo per insisto pri normigaj fonologiaj kaj gramatikaj reguloj. Sed la komitatanoj pensis normige, cefe ce la vortostoko. Sed, kontraste al la unua periodo, tiu purismo iom velkis, cefe ce la sinteno al la vortopruntado. Nun, la hebrea multe pli pruntis, cefe el europaj fontoj, kaj la Komitato ne tiom oponis al tio. Kompreneble, la Komitato tiam jam pli fidis je la pluvivo kaj estonto de la jus revivigita lingvo.Tiu dua epoko produktis vere imponan aron da vortolistoj kaj plenaj vortaroj, da terminaroj en la plej diversaj fakoj.Kiam finigis la brita mandato kaj la stato Israelo establigis, la normigo de la novhebrea estis jam preskau finita. Depost 1948 kaj ankorau hodiau regas la epoko de leksika modernigo. Iomete da purigo kaj reformo okazas samtempe, sed ne grave. En tiu periodo, do, la hebrea estas la revivigita kaj normigita nacia lingvo, kune kun la araba, la alia oflciala lingvo, lingvo de la araba minoritato. Gi maturigis jam antaǔ 1948. Poste, gi devis rapide kreski kaj sangigi, kiel ciuj lingvoj de la moderna mondo. Tia kreskado estas cefe ce la kreado de novaj vortoj. En 1953, la neoficiala Komitato igis Hebrea Lingvo-Akademio, kun ligoj al la registaro. Oni centrigis tie la profesian lingvonormigon, prefere ol dungi ce ciu opa ministerio kaj oficejo lingvajn fakulojn. Parlamenta lego indikis la taskojn de la Akademio. Daura plivastigo de la vortostoko estas la cefa restanta tasko, la cefa nuna funkcio de la Akademio.La konkludaj tabeloj indikas la siatempan cefan taskon de la lingvo-planado en la novhebrea, dum tri epokoj, kun indiko de samtempaj kromaj taskoj. Klarigo de la dis--volvigo de la novhebrea ekde la fino de la 19-a jarcento eble kontribuos al kompreno de la komplika fenomeno kiu estas la revivigo de antikva lingvo - lau Haugen, "la sola preskau plena sukceso" en la revivigo de lingvoj.

Jam delonge oni uzas la analizon lau sinsekvaj distingaj trajtoj en la lingvopriskribo, aparte ce la fonologio sed ankaù, kvankam malpli, ce la morfologio, sintakso kaj semantiko. Tia ekonomia, kontentiga analizo ankaù eblas en la socilingvistika pri-skribo. Oni povas tion realigi ce grupo de najbaraj lingvoj. Ni specimene elektis la etiopian semidan lingvaron, inter kiu trovigas la klasika etiopia, la eklezia lingvo, kaj aliaj. Jam ekzistas akordo generala pri tia klasigo lau interrilato kaj tipologio.Plue, ni nun proponas klasigon lau la parametroj:lingvo klasika / modernalingvo konservema / novigalingvo oficiala-skriba / neoficiala-neskribalingvo vivanta / nevivantalingvo disdialektiginta / nedisdialektigintaLau tiuj trajtoj ni formas socilingvistikajn skemojn lau tabela kaj arba modeloj. Sajnas, ke tia arango estas generale uzebla. Necesas plua esploro pri la identigo de universala grupo de socilingvistikaj distingaj trajtoj.

Nuntempaj disputoj pri la politikoj de Unesko eble helpas klarigi gian emon, eviti novajn disputojn pri lingvaj problemoj. La provizora piano de Unesko celas akceli la kondicojn por egaleca kaj partopren-plena mond-ordo, sed gnerale neglektas la obstaklojn lingvajn. Gi volas forigi la analfabetecon sed ne garantii la por tio necesan rajton, lerni skriblegi en la lingvo denaska. ôi volas apogi la afrikajn Iingvojn, sed ne difini la rolojn ludendajn de ili post la periodo de apogado. Gi antauvidas novan homan rajton - la 'rajton komuniki' - sed ne mencias la lingvajn barojn. Gi volas plibonigi la edukadon kaj la eblecojn de amasa aktivado en la kultura vivo - ree sen indiko pri la lingvaj aspektoj.La piano tusetas lingvajn rajtojn, lingvajn problemojn de rifugintoj, la neceson pli tradukigi librojn ktp, sed ne montras komprenon pri la profunda penetro de lingvaj problemoj en la aferojn, kiujn gi celas influi. La plej granda espero estas, ke la lingvajn aspektojn prilumos la pluraj antauvidataj konferencoj kaj sciencaj studoj.

La diverseco de lingvistikaj formoj kreas multajn teoriajn problemojn. Car la lingvistikaj strukturoj formas rigidajn kunajojn, la priskribo de la diverseco en la lingvo ne estas facila. En la pasinteco, la studo de la diverseco en la lingvo estis neglektita en la lingvo-teorio. En la nuna tempo kaj kun la studo de la lingvo en la situacio de uzo, la diverseco en la lingvo igas fokuso de teoria intereso.La aûtoro de la recenzata verko studis la kreolan lingvon de Gujano, kie li estis instruisto en la universitato de Gujano dum kvar jaroj. Li studis la problemojn de la diverseco en la kreola komunumo, kaj proponas novajn ideojn pri ci tiu problemo.Por la celo de recenzo, oni povas dividi la libron en tri sekciojn. La unua sckcio ekzamenas la problemojn de la kontinuajo el la kreola lingvo al la angla lingvo. La dua sekcio konsistas el capitroj, en kiuj la aùtoro priskribas la lingvajn formojn de la parolado-kontinuajo. En la tria sekcio de la libro, la aûtoro prezentas la teorian takson pri la valoro de sia verko. Li kredis ke la gisnuna sistemo ne estas dinamika. La bezono de nova teorio estas grava, kaj estas la cefa kontribuajo de la esplorado. Car lingvistoj emas rigardi lingvon el la trostreta perspektivo de formalismo, iliaj kontribuajoj, laii Bickerton, estas limigitaj. Ilian laboron devus kompletigi ankaii analizoj historiaj, sociaj, politikaj.

Kiel reprezentanto de sia registaro, parolanta al la franclingvaj jurnalistoj, J. Chirac respondas iom sindefende al akuzoj kontraû la franca lingvopolitiko. Li pritraktas la francan en kvar kuntekstoj: en la lando mem, en la franclingva mondo, fronte al la lingvoj de internacia komunikado, kaj rilate al la instruado de fremdaj lingvoj. Li ciam provas pozitive prezenti la francan lingvopolitikon, sed atentante al eventualaj dangeroj minacantaj la francan. Li certigas estimon al la francujaj 'lokaj lingvoj', sed enkadre de registara politiko. La franca lingvo rajtas disvolvigi, sed en sia 'propra spirito', sen troaj teknikaj kaj fremdaj vortoj. Li aludas trankvilige al la politiko de franclingveco en la mondo. Fronte al la 'internaciaj lingvoj' (angla-usona kaj rusa), la franca povas senti sin minacita. La franca cefministro esprimas sin favore al la plur-lingvismo. Defendante la francan li tiel defendas la germanan, la japanan, "ciun cefan lingvon de Eùropo kaj Azio". Krome, necesas plibonigi la kvaliton de la fremdlingva instruado. Oni multe studas la anglan, sed parolas gin tre malbone. Entute, Chirac provis montri, ke la franca lingvopolitiko ne estas fermita, kaj apogas la lingvan divers-econ enlande kaj eksterlande.

Papuo-Novgvineo estas lingve la plej komplika lando de la mondo. Tamen, kontraste kun la ceteraj landoj de la Tria Mondo, tute mankas nacia lingvo-politiko. Lang pledas por nacia lingvo-planado. La angla estas la oficiala lingvo, kaj Tok Pisin (eks-pigin-angla) kaj Hiri Motu (parte kreoliginta formo de unu etna lingvo, disvastigita en la nacia polico) estas la naciaj lingvoj. Estas multaj etnaj lingvoj, el kiuj multaj jam cedis al la tri cefaj. La koloniismo alportis la socilingvistikajn sangojn, kiuj estigis tiujn tri. Oni nun pritraktas la anglan kiel tute necesan al la ekonomia modernigo kaj progreso, sed cu vere? Cu okcidehta lingvo estas vere necesa al la modernigo? La japanoj, la tajoj, la irananoj ne tiel pensas, kaj la kresko de la svahilia en la Orienta Afriko montras, ke ec en antauaj britaj kolonioj, la angla ne devas resti.La uzo de la angla en Papuo-Novgvineo igas ceremonia, sajna afero. Oni uzas gin sen kompreni gin. Jugistoj, ekzemple, administras legojn per anglaj vortoj, kiujn ili mem ne komprenas, kaj la popolo suferas. La angla en Papuo-Novgvineo estas ne plu toler-inda lukso.La lingvo Tok Pisin enpenetras la antauan Papuon, kie antaue regis la Hiri Motu. Sed samtempe gi disigas. Antaùe sendependa lingvo, kun propraj reguloj kontrastaj al la anglaj, gi nun pli-malpli igas nenorma dialekto de la angla. Samtempe la angla pli kaj pli disigas de la europa normo, kiun retenis la eksterlandanoj (aûstralianoj) dum la kolonia epoko. Cu la lingvo Tok Pisin, do, estas kaj restos taûga lingva perilo de la nacia idento? Eble pro tio, la parolantoj de la pli tipe melanezia Hiri Motu dubas.La recenzatan raporton verkis eksterlandano, germano. La insulo ja estis germana kolonio. Lia referajo estas percepta, spite de la manko de atento al la problemo de la disigo de la Tok Pisin. Papuo-Novgvineo, kiel parto de la Tria Mondo, povas kaj lerni de kaj instrui al tiu mondo. Urgas lingvaj decidoj en tiu lingve plej komplika lando.

La verkinto antaŭe verkis pli mallonge pri la friula, kaj detale pri la romanjola. La recenzata grava verko identigas la friulan sur bazoj diversgrade struktura, historia, demografia kaj kultura. Por la verkinto, dialekto igas lingvo, kiam en gi oni verkas kreive. La friula regiono estis milite grava sed malrica, spite al kelkaj industrioj. Lau la historia lingvistiko, la friula estas parenca al la lingvoj de Sudtirolo kaj Grizono, kaj estas frapa simileco al la malnovfranca. La friula akiris apartan lingvan identon jam frue, kaj ekaperis dokumentoj en gi. Enestas ampleksa sekcio pri la literaturo, kun originalaj tekstoj, kaj biografioj de la verkintoj. La literatura antologio donas specimenojn kun datoj de 1349 gis 1972. Enestas bonega sekcio pri lingvistiko, kun detala traktado de la fonologio kaj ortografio. La traktado de la verboj, frazoj, adverboj, ktp., estas detala kaj praktika. La bibliografio enhavas citajojn gis 1974.Resume, temas pri tre moderna, legebla, praktika eldonajb, en moderna etoso, sed tamen konstruata sur la fundamento de la grandaj lingvistoj de la pasinta jarcento. La verko estas testamento al la interrilato de la lingva evoluo kun sociaj, ekonomiaj kaj historiaj fortoj.

Depost la transdono de Portoriko al Usono en 1898, la portorika popolo klopodas defendi siajn hispanajn heredajon kaj lingvon. Tuj post la usonanigo politika sekvis la unua paso de kultura usonanigo, la anglalingvigo de la lernejoj.En la posta batalo - neegala, Davido kontraŭ Goliato - gravan rolon ludis la porto-rikaj advokatoj. Ilia tasko estis malfacila, car la eŭropa civila kodo de la hispana Portoriko estis pason post paso anstataŭigita de la nordamerika jura sistemo. Certa sukceso estas tamen la fakto ke, malgraŭ la lasta forta premo kaj alikultura altirpovo, la humila portorika popolo daŭre parolas hispane. La nuna verko ne rakontas la tutan historion, sed estas unu grava capitro.